ebook ĐÀNG TRONG VÀ ĐÀNG NGOÀI- Tây Ban Nha và Pháp tại vương quốc Annam - Augusto Lacayo

 REVIEW SÁCH: ĐÀNG TRONG VÀ ĐÀNG NGOÀI- Tây Ban Nha và Pháp tại vương quốc Annam

Một bức tranh thực dân thế kỷ XIX qua lăng kính Augusto Lacayo

Tây Ban Nha và Pháp tại vương quốc Annam (Burgos, 1883) của tác giả Augusto Lacayo là một tài liệu lịch sử đặc sắc và cũng đầy phức tạp, phản ánh rõ nét tư tưởng, mục tiêu và lập luận của chủ nghĩa thực dân châu Âu cuối thế kỷ XIX khi nhìn về Việt Nam. Cuốn sách là sự pha trộn giữa hồi ký, báo cáo quân sự và biện luận chính trị từ góc nhìn một người trong cuộc — viên chức quân sự Tây Ban Nha từng tham gia chiến dịch Pháp - Tây tại Đàng Trong.

Tóm lược nội dung

Lacayo trình bày một bức tranh tổng thể về An Nam (bao gồm Đàng Trong và Đàng Ngoài), từ địa lý, xã hội, kinh tế, quân sự cho đến lịch sử truyền giáo và các chiến dịch can thiệp quân sự của phương Tây tại Việt Nam từ thế kỷ XVII đến giữa thế kỷ XIX. Tác phẩm dành nhiều chương để biện minh cho sự tham gia của Tây Ban Nha trong liên quân Pháp - Tây năm 1858-1863, nhấn mạnh hai lý do chủ đạo: bảo vệ danh dự quốc gia bị xúc phạm qua việc sát hại các nhà truyền giáo, và bảo vệ lợi ích thiêng liêng của Công giáo.

Song song đó, Lacayo cũng không giấu được mối quan ngại lớn lao trước sự bành trướng nhanh chóng của Anh quốc tại châu Á và toàn cầu, coi đây là hiểm họa đe dọa cân bằng quyền lực châu Âu. Ông đề xuất một liên minh giữa Tây Ban Nha, Pháp, Bồ Đào Nha và Ý nhằm đối trọng với sức mạnh Anh quốc tại Viễn Đông.

Những đóng góp của cuốn sách

Cuốn sách cho thấy sự hiểu biết khá chi tiết của tác giả về địa hình, khí hậu, tài nguyên, dân cư và tôn giáo tại Việt Nam. Đặc biệt, những tư liệu lịch sử liên quan đến vai trò của các thừa sai Tây Ban Nha, Pháp, và các sự kiện xoay quanh cuộc chiến giữa Gia Long và nhà Tây Sơn, các cuộc bách hại Công giáo dưới các đời vua Minh Mạng, Thiệu Trị và Tự Đức, được trình bày khá công phu.

Ngoài ra, thông qua tác phẩm này, người đọc cũng có thể nhận diện những tính toán chính trị phức tạp xoay quanh các cuộc can thiệp quân sự: từ quyền lợi kinh tế, chiến lược quân sự, vận mệnh thuộc địa Philippines (Tây Ban Nha), đến các toan tính liên minh - đối đầu giữa các cường quốc Âu châu tại châu Á.

Những giới hạn và tư duy thuộc địa cần lưu ý

Dẫu giá trị tư liệu phong phú, Tây Ban Nha và Pháp tại Annam phản ánh rất rõ tư duy thực dân điển hình của thế kỷ XIX, điều mà độc giả hôm nay cần đặc biệt cảnh giác khi đọc:

Người Việt được mô tả trong những khuôn mẫu định kiến: “hiền lành, chất phác nhưng lạc hậu, dễ bị trị”; trong khi tầng lớp quan lại bị gán cho những tính từ “tham nhũng, ngu muội, chuyên quyền”.
Toàn bộ cuộc can thiệp quân sự của Pháp - Tây được Lacayo trình bày như một "sứ mạng văn minh hóa", “bảo vệ đức tin Kitô giáo”, “giải phóng dân chúng khỏi bạo quyền”, trong khi thực chất đây là quá trình xâm lược có hệ thống.
Tác giả không giấu được mặc cảm ưu việt chủng tộc Âu châu, coi nền văn minh châu Âu là mẫu mực duy nhất cần áp đặt lên các dân tộc bị coi là “chậm tiến” ở châu Á.
Những nhận định về văn hóa, tôn giáo bản địa nhiều khi thiên lệch, thể hiện sự thiếu hiểu biết khách quan đối với Phật giáo, Đạo giáo, Khổng giáo hay tín ngưỡng dân gian của người Việt.

Đáng chú ý, các yếu tố bạo lực, áp bức, nỗi thống khổ của người dân Việt Nam dưới họng súng thực dân gần như vắng bóng trong lập luận của tác giả.

Một tài liệu lịch sử hai mặt

Chính vì sự pha trộn giữa thông tin thực địa chi tiết và hệ giá trị thực dân cổ điển mà Tây Ban Nha và Pháp tại Annam trở thành nguồn tài liệu quý cho các nhà nghiên cứu hôm nay:

Nó giúp hiểu rõ hơn cách các chính khách, quân nhân thực dân Âu châu nhìn nhận Đông Dương cuối thế kỷ XIX.
Nó cung cấp những dữ kiện lịch sử phong phú về hoạt động truyền giáo, quan hệ Pháp - Tây - Việt, bối cảnh chính trị trong nước, tương quan quốc tế lúc bấy giờ.
Nhưng cũng đồng thời là minh chứng sống động về mặt tư tưởng: sự ngộ nhận, sự mù lòa trước khát vọng độc lập của các dân tộc bản địa, và sự ngụy biện biện minh cho việc áp đặt quyền lực vũ trang lên các nền văn hóa khác.

Kết luận

Đọc Tây Ban Nha và Pháp tại Annam không thể chỉ dừng lại ở việc thu nhận thông tin; người đọc cần giữ một thái độ phê phán tỉnh táo, luôn đặt tác phẩm trong bối cảnh tư tưởng và lợi ích của chính tác giả và thời đại ông sống. Chỉ khi đó, tác phẩm mới thật sự trở thành một "tấm gương kép": vừa là kho sử liệu, vừa là bài học cảnh giác về cội nguồn sâu xa của chủ nghĩa thực dân trên đất Việt.
https://www.facebook.com/groups/300253060745331/posts/1968059777297976/?__cft__[0]=AZbZqC34QWnDHVhdavNSNFQt-JApWyqZm1DqxA6AZA_Yz1iadJJTLqqisD-EMtWtxXs1_nIxghMRtHmiCvZsNo_6su6i46DyMXMRlcOdsLoBocbXTj1z5a3CP38rpLryGb6BXDwY_F8NT7oShHnHPDrT-2mFeVYfts5CJgRrgPoAgg&__tn__=%2CO%2CP-R