VÀI GHI CHÚ VỀ CÁC HÌNH ẢNH TRONG CÁC TÁC PHẨM NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN “CHÚA GIÁNG SINH”...
Hình ảnh trọng tâm của một cảnh Giáng sinh là Chúa Hài đồng và Đức Mẹ Đồng Trinh. Còn Thánh Giuse, các loại động vật, người chăn cừu và các nhà thông thái đều đóng vai thứ yếu. Lời tường thuật chi tiết nhất trong Kinh thánh về sự ra đời của Chúa Giêsu được tìm thấy trong Luca (2: 7), ghi lại rằng Maria “sinh hạ con trai đầu lòng của mình và quấn bằng khăn quấn, rồi đặt trong máng cỏ...”
Nghệ thuật Thiên Chúa giáo ban đầu mô tả Chúa Giêsu hài đồng trong những tấm vải quấn này-thường là một mảnh vải vuông được quấn vừa khít. Tuy nhiên, trong các hoạt cảnh thời Trung cổ và Phục hưng, Chúa Hài Đồng, được thể hiện mặc ít hoặc không mặc quần áo, và tỏa ra ánh sáng siêu nhiên. Điều này phù hợp với tầm nhìn huyền bí của Thánh Bridget (Birgitta) của Thụy Điển (1303-73), người tuyên bố đã nhìn thấy “đứa trẻ vinh quang nằm trên mặt đất, trần truồng và phát sáng” (Revelationes Coelestes: Quyển 7, Chương 21).
Máng cỏ là một cái máng để cho gia súc ăn. Vào thời Kinh thánh, máng cỏ về cơ bản là những chiếc hộp, được chạm khắc từ đá hoặc được xây từ gạch. Tuy nhiên, trong các thể hiện hiện đại thì có rất nhiều kiểu máng cỏ, tùy thuộc vào phong tục vùng miền hoặc sở thích của nghệ sĩ. Máng cỏ thường làm bằng gỗ, chất đầy cỏ khô và đặt dưới đất trong chuồng bò, lừa. Tuy nhiên, ở Lào, máng cỏ là một chiếc nôi tre được treo lên xà nhà của một ngôi nhà để nôi có thể lắc lư-một đặc điểm chung của các ngôi nhà gia đình ở đó...
Ai cũng biết, Chúa Giêsu được sinh trong nghèo hèn, ở vào một hoàn cảnh không ổn định. Tân Ước nói chung không đề cập đến chuồng bò hay lừa, Luca (2: 7) chỉ kể lại rằng Maria “đặt Chúa Hài Đồng trong máng cỏ, vì không có chỗ cho họ trong quán trọ”. Những người theo đạo Thiên Chúa sớm nhất đã đặt máng cỏ trong một hang động. Nhà thờ Chúa giáng sinh, có từ thế kỷ thứ 4, được xây dựng trên hang động ở Bethlehem, nơi người ta tin rằng sự ra đời đã diễn ra.
Trong nghệ thuật Thiên Chúa giáo ban đầu, hang động là bối cảnh cho các cảnh Chúa giáng sinh, và điều này tiếp tục được thể hiện với các Lễ hội Giáng sinh do Nhà thờ Thiên Chúa giáo phương Đông thực hiện. Các biểu tượng phương Đông đặt Đấng Cứu Thế mới sinh ở miệng hang sâu, để tượng trưng cho việc Ngài xuống tận đáy sâu của thân phận con người.
Một chuồng lừa hay chuồng bò-nơi Chúa giáng sinh-hay được thể hiện trong nghệ thuật Tây Âu, mặc dù ở Ý mọi người thích hang động hơn. Trong các bức tranh của thời Phục hưng Ý, kiến trúc La Mã đổ nát đôi khi xuất hiện trên nền của một cảnh Chúa giáng sinh để chỉ ra rằng, do sự ra đời của Chúa Giêsu, nền văn hóa ngoại giáo cũ đang bị mai một. Truyền thống thể hiện bao gồm các tàn tích cổ điển trong khung cảnh vẫn tiếp tục cho đến ngày nay...
Bò, lừa hay cừu không bao giờ được nhắc đến trong Tân Ước, nhưng hầu như luôn xuất hiện trong các cảnh thể hiện Chúa giáng sinh-cúi đầu trước máng cỏ. Sự xuất hiện này, một mặt, nhấn mạnh hoàn cảnh nghèo hèn, một mặt, cũng có những ý nghĩa tượng trưng nhất định... Và bởi các ý nghĩa tượng trưng, mà trong rất nhiều trường hợp, cảnh Chúa giáng sinh ngay cả Đức Mẹ Đồng Trinh và Thánh Giuse cũng vắng mặt. Chung quanh máng cỏ của Chúa Hài đồng, chỉ có bò, lừa và cừu...
Các lời tường thuật trong Kinh thánh nói rõ rằng Chúa Giêsu, Con Đức Chúa Trời, được sinh ra bởi một trinh nữ một cách kỳ diệu, và “tên của trinh nữ là Maria” (Luca 1:27). Luca ghi lại rằng Maria có mặt với Chúa Hài Đồng trong chuyến viếng thăm của những người chăn cừu (2:16), và Matthêu nói rằng khi các nhà thông thái đến, họ “nhìn thấy đứa trẻ cùng với Maria mẹ nó, và họ sấp mình xuống và thờ lạy nó” (2 : 11).
Trong thực tế, hình ảnh Đức Mẹ Đồng Trinh đôi khi vắng mặt trong các tác phẩm nghệ thuật đầu tiên thể hiện Chúa giáng sinh, nhưng từ cuối thế kỷ thứ 5, người ta luôn tìm thấy bà nơi máng cỏ. Trong hàng nghìn năm đầu tiên của nghệ thuật Thiên Chúa giáo, Đức Trinh Nữ thường được miêu tả đang nằm xuống, trong một tư thế dường như nhằm thể hiện sự kiệt sức sau khi sinh con. Điều này bắt đầu thay đổi trong nghệ thuật Tây Âu vào thế kỷ 14, và từ cuối thế kỷ 15 trở đi, Đức Mẹ Maria thường quỳ gối, chắp hai tay cầu nguyện với Hài nhi thần thánh của mình. Thánh Giuse và những người chăn cừu cũng thường quỳ gối...
Tư thế quỳ gối của Đức Trinh Nữ, với hai tay chắp lại để cầu nguyện, phản ánh ảnh hưởng của một số tác phẩm của dòng Phanxicô và cũng như tầm nhìn huyền bí của Thánh Bridget. Theo tầm nhìn của Bridget, trước khi sinh “Đức Trinh Nữ đã quỳ gối với sự tôn kính lớn lao và cầu nguyện.” Sau khi sinh, “khi cúi đầu và chắp tay, với sự trang nghiêm và tôn kính, bà tôn thờ cậu bé và nói với Ngài: “Chào mừng, lạy Chúa, lạy Chúa con của tôi” (Revelationes Coelestes: Quyển 7, Chương 21)
Trong các thể hiện hiện đại, tư thế quỳ dành cho Đức Maria chiếm ưu thế, hai tay đặt vào nhau để cầu nguyện hoặc bắt chéo trên ngực. Chỉ thỉnh thoảng mới thấy cảnh nằm nghiêng.
Trong Kinh thánh, Thánh Giuse, chồng của Maria, được mô tả là hậu duệ của Vua Đavít (Luca 2: 4) và là “người công chính” (Matthêu 1:19). Kinh thánh không tiết lộ tuổi của Giuse, nhưng trong nghệ thuật, theo truyền thống, ông được miêu tả là một ông già, đôi khi hói... Một số hình ảnh hiện đại vẫn giữ truyền thống này thể hiện Thánh Giuse với mái tóc bạc...
Trong hầu hết các tác phẩm nghệ thuật thể hiện Chúa Giáng Sinh, Thánh Giuse luôn chống gậy. Cây gậy nở ra những bông hoa Huệ tượng trưng gắn liền với hình tượng ông. Bắt đầu từ thế kỷ 15, các bức tranh đôi khi cho thấy Thánh Giuse đang cầm một ngọn nến. Ngọn nến này, có nguồn gốc từ một đoạn văn trình bày một khải tượng huyền bí của Thánh Bridget của Thụy Điển (1303-73). Thánh Bridget nói rằng, khi Chúa Hài Đồng được sinh ra, hang động nơi diễn ra cuộc sinh nở tràn ngập ánh sáng thần thánh không gì sánh được, hoàn toàn vượt trội ánh sáng trần thế từ ngọn nến của Thánh Giuse. Trong những thế kỷ sau, các nghệ sĩ đã thay thế ngọn nến của Joseph bằng một chiếc đèn lồng-không nhất thiết phải liên quan đến tầm nhìn của St. Bridget, mà chỉ đơn giản là để thắp sáng không gian trong chuồng ngựa hoặc hang động.
Phúc âm Matthêu không đề cập đến những người chăn cừu, nhưng mô tả của Luca về vai trò của họ trong Lễ Giáng sinh kéo dài đến mười hai câu (2: 8-20). Các nhà sử học nghệ thuật thường chia phần này của câu chuyện Giáng sinh thành hai cảnh-Sự truyền tin cho những người chăn cừu và sự tôn thờ của những người chăn cừu. Các hoạt cảnh thường miêu tả các mục đồng đang phản ứng với sự truyền tin, hoặc trong hành động thờ kính của họ...
Sự truyền tin cho các mục tử xảy ra vào ban đêm khi họ đang ở ngoài đồng trông chừng đàn chiên của mình. Một thiên sứ của Chúa hiện ra với họ, và “sự vinh hiển của Chúa chiếu rọi xung quanh họ, và họ tràn đầy sợ hãi” (Luca 2: 9). Tuy nhiên, thiên sứ cho họ tin mừng rằng Đấng Cứu Thế đã ra đời, và tiết lộ cho họ biết tại Bếtlêhem, họ sẽ tìm thấy “một đứa bé được quấn khăn và nằm trong máng cỏ” (2:12). Khi thiên sứ nói xong, nhiều thiên thần khác hiện ra với những người chăn cừu, nói rằng: “Vinh quang Thiên Chúa là Đấng cao cả nhất!” (2:14).
Phúc âm Luca mô tả việc sau khi thiên sứ báo tin mừng cho những người chăn chiên, họ quyết định đến Bếtlêhem để gặp Chúa Hài đồng. Họ “vội vã đi đến, và tìm thấy Maria, Giuse, và hài nhi đang nằm trong máng cỏ” (2:16). Sau đó, những người chăn cừu rời đi để rao truyền tin tức, “tôn vinh và ngợi khen Đức Chúa Trời về tất cả những gì họ đã nghe và đã thấy” (2:20). Có liên quan đến những đoạn văn này của Luca mà sự thờ phượng của những người chăn cừu lần đầu tiên xuất hiện như một chủ đề nghệ thuật trong thời Trung cổ. Tuy nhiên, Luca không nói cụ thể rằng những người chăn chiên tôn thờ Chúa Hài Đồng. Cảnh giáng sinh với những người chăn cừu quỳ gối bên máng cỏ có lẽ được phát triển bởi sự tương tự với các nhà thông thái, những người đã dâng lễ vật và “sấp mình xuống và thờ phượng ngài” (Matthêu 2:11). Sự tôn thờ của những người chăn cừu và sự tôn thờ của các nhà thông thái thường được kết hợp thành một cảnh Lễ Giáng sinh duy nhất. Trái ngược với các nhà thông thái, những người đã dâng những lễ vật đắt tiền là “vàng, nhũ hương và dược phẩm” (Matthêu 2:11), những người chăn cừu được miêu tả trong nghệ thuật như những người đại diện cho người nghèo. Họ ăn mặc giản dị, và đôi khi tặng những món quà khiêm tốn cho Chúa Hài Đồng. Matthêu không cho biết có bao nhiêu người chăn cừu đã có mặt tại máng cỏ. Khi mô tả người chăn cừu, các tác phẩm nghệ thuật, thường thể hiện một người trẻ, một người trung niên và một người già-đại diện cho các thành phần tuổi tác khác nhau...
Trong Tân Ước, câu chuyện về các nhà thông thái chỉ được tìm thấy trong Phúc âm Matthêu (2: 1-12). Theo Matthêu, các nhà thông thái “từ phương Đông” đến Giêrusalem hỏi: “Người đã sinh ra vua dân Do Thái ở đâu? Vì chúng tôi đã thấy ngôi sao của Người ở phương Đông, và đến thờ lạy Người ”(2: 2). Khi ngôi sao xuất hiện trên nơi Chúa Hài Đồng được sinh ra, các nhà thông thái đã đến và “sấp mình xuống thờ lạy Người.” Sau đó, họ dâng những món quà “vàng, nhũ hương và dược phẩm” (2:11). Matthêu không cung cấp thêm thông tin về danh tính của các nhà thông thái này. Trong nghệ thuật, các nhà thông thái, thường được thể hiện như những đàn ông sang trọng, và giống như những người chăn cừu, họ cũng quỳ gối với những món quà của họ. Các tác phẩm nghệ thuật hiện đại có thể thay thế vàng, nhũ hương và dược phẩm bằng những món quà phù hợp với văn hóa địa phương của người nghệ sĩ .
Matthêu không xác định chính xác số lượng nhà thông thái, nhưng nghệ thuật Thiên Chúa giáo sơ khai trình bày họ với số lượng là hai, ba, bốn hoặc sáu, với ba là phổ biến nhất. Cuối cùng, con số đã được cố định ở mức ba. Từ thế kỷ thứ ba, những người giải thích Kinh thánh đã bắt đầu xác định các nhà thông thái là vua. Vào thời Trung cổ, “ba vị vua” đã được miêu tả trong nghệ thuật với những chiếc vương miện và những bộ quần áo tinh xảo. Nhiều hoạt cảnh hiện đại thể hiện Chúa Giáng Sinh tiếp tục truyền thống này.
Ở Anh, Bede đáng kính (mất năm 735) đã viết rằng các nhà thông thái đại diện cho ba phần của thế giới-châu Á, châu Phi và châu Âu-và họ biểu thị ba người con trai của Nôê, người đã sinh ra các chủng tộc của ba lục địa này (xem Sáng thế ký chương 10). Theo thời gian, ý tưởng này được thể hiện trong nghệ thuật, và vào cuối thời Trung cổ, một trong những vị vua thường được miêu tả là người châu Phi da đen. Các vị vua đôi khi được đi cùng với các tùy tùng, bao gồm các động vật từ nơi xuất xứ được cho là của họ; lạc đà, ngựa và voi là phổ biến nhất...
(Trích từ sổ tay nghệ thuật Công giáo-2016)
